അദ്ധ്യായം 18
മോക്ഷ സന്യാസ യോഗം
അഥ അഷ്ടാദശോഽധ്യായഃ |
അര്ജുന ഉവാച |
സംന്യാസസ്യ മഹാബാഹോ തത്ത്വമിച്ഛാമി വേദിതും |
ത്യാഗസ്യ ച ഹൃഷീകേശ പൃഥക്കേശിനിഷൂദന || 1 ||
ശ്രീഭഗവാനുവാച |
കാമ്യാനാം കര്മണാം ന്യാസം സംന്യാസം കവയോ വിദുഃ |
സര്വകര്മഫലത്യാഗം പ്രാഹുസ്ത്യാഗം വിചക്ഷണാഃ || 2 ||
ത്യാജ്യം ദോഷവദിത്യേകേ കര്മ പ്രാഹുര്മനീഷിണഃ |
യജ്ഞദാനതപഃകര്മ ന ത്യാജ്യമിതി ചാപരേ || 3 ||
നിശ്ചയം ശൃണു മേ തത്ര ത്യാഗേ ഭരതസത്തമ |
ത്യാഗോ ഹി പുരുഷവ്യാഘ്ര ത്രിവിധഃ സംപ്രകീര്തിതഃ || 4 ||
യജ്ഞദാനതപഃകര്മ ന ത്യാജ്യം കാര്യമേവ തത് |
യജ്ഞോ ദാനം തപശ്ചൈവ പാവനാനി മനീഷിണാം || 5 ||
ഏതാന്യപി തു കര്മാണി സംഗം ത്യക്ത്വാ ഫലാനി ച |
കര്തവ്യാനീതി മേ പാര്ഥ നിശ്ചിതം മതമുത്തമം || 6 ||
നിയതസ്യ തു സംന്യാസഃ കര്മണോ നോപപദ്യതേ |
മോഹാത്തസ്യ പരിത്യാഗസ്താമസഃ പരികീര്തിതഃ || 7 ||
ദുഃഖമിത്യേവ യത്കര്മ കായക്ലേശഭയാത്ത്യജേത് |
സ കൃത്വാ രാജസം ത്യാഗം നൈവ ത്യാഗഫലം ലഭേത് || 8 ||
കാര്യമിത്യേവ യത്കര്മ നിയതം ക്രിയതേഽര്ജുന |
സംഗം ത്യക്ത്വാ ഫലം ചൈവ സ ത്യാഗഃ സാത്ത്വികോ മതഃ || 9 ||
ന ദ്വേഷ്ട്യകുശലം കര്മ കുശലേ നാനുഷജ്ജതേ |
ത്യാഗീ സത്ത്വസമാവിഷ്ടോ മേധാവീ ഛിന്നസംശയഃ || 10 ||
ന ഹി ദേഹഭൃതാ ശക്യം ത്യക്തും കര്മാണ്യശേഷതഃ |
യസ്തു കര്മഫലത്യാഗീ സ ത്യാഗീത്യഭിധീയതേ || 11 ||
അനിഷ്ടമിഷ്ടം മിശ്രം ച ത്രിവിധം കര്മണഃ ഫലമ് |
ഭവത്യത്യാഗിനാം പ്രേത്യ ന തു സംന്യാസിനാം ക്വചിത് || 12 ||
പംചൈതാനി മഹാബാഹോ കാരണാനി നിബോധ മേ |
സാംഖ്യേ കൃതാംതേ പ്രോക്താനി സിദ്ധയേ സര്വകര്മണാം || 13 ||
അധിഷ്ഠാനം തഥാ കര്താ കരണം ച പൃഥഗ്വിധമ് |
വിവിധാശ്ച പൃഥക്ചേഷ്ടാ ദൈവം ചൈവാത്ര പംചമം || 14 ||
ശരീരവാങ്മനോഭിര്യത്കര്മ പ്രാരഭതേ നരഃ |
ന്യായ്യം വാ വിപരീതം വാ പംചൈതേ തസ്യ ഹേതവഃ || 15 ||
തത്രൈവം സതി കര്താരമാത്മാനം കേവലം തു യഃ |
പശ്യത്യകൃതബുദ്ധിത്വാന്ന സ പശ്യതി ദുര്മതിഃ || 16 ||
യസ്യ നാഹംകൃതോ ഭാവോ ബുദ്ധിര്യസ്യ ന ലിപ്യതേ |
ഹത്വാഽപി സ ഇമാംല്ലോകാന്ന ഹംതി ന നിബധ്യതേ || 17 ||
ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം പരിജ്ഞാതാ ത്രിവിധാ കര്മചോദനാ |
കരണം കര്മ കര്തേതി ത്രിവിധഃ കര്മസംഗ്രഹഃ || 18 ||
ജ്ഞാനം കര്മ ച കര്താ ച ത്രിധൈവ ഗുണഭേദതഃ |
പ്രോച്യതേ ഗുണസംഖ്യാനേ യഥാവച്ഛൃണു താന്യപി || 19 ||
സര്വഭൂതേഷു യേനൈകം ഭാവമവ്യയമീക്ഷതേ |
അവിഭക്തം വിഭക്തേഷു തജ്ജ്ഞാനം വിദ്ധി സാത്ത്വികം || 20 ||
പൃഥക്ത്വേന തു യജ്ജ്ഞാനം നാനാഭാവാന്പൃഥഗ്വിധാന് |
വേത്തി സര്വേഷു ഭൂതേഷു തജ്ജ്ഞാനം വിദ്ധി രാജസം || 21 ||
യത്തു കൃത്സ്നവദേകസ്മിന്കാര്യേ സക്തമഹൈതുകം |
അതത്ത്വാര്ഥവദല്പം ച തത്താമസമുദാഹൃതം || 22 ||
നിയതം സംഗരഹിതമരാഗദ്വേഷതഃ കൃതം |
അഫലപ്രേപ്സുനാ കര്മ യത്തത്സാത്ത്വികമുച്യതേ || 23 ||
യത്തു കാമേപ്സുനാ കര്മ സാഹംകാരേണ വാ പുനഃ |
ക്രിയതേ ബഹുലായാസം തദ്രാജസമുദാഹൃതം || 24 ||
അനുബംധം ക്ഷയം ഹിംസാമനപേക്ഷ്യ ച പൌരുഷം |
മോഹാദാരഭ്യതേ കര്മ യത്തത്താമസമുച്യതേ || 25 ||
മുക്തസംഗോഽനഹംവാദീ ധൃത്യുത്സാഹസമന്വിതഃ |
സിദ്ധ്യസിദ്ധ്യോര്നിര്വികാരഃ കര്താ സാത്ത്വിക ഉച്യതേ || 26 ||
രാഗീ കര്മഫലപ്രേപ്സുര്ലുബ്ധോ ഹിംസാത്മകോഽശുചിഃ |
ഹര്ഷശോകാന്വിതഃ കര്താ രാജസഃ പരികീര്തിതഃ || 27 ||
അയുക്തഃ പ്രാകൃതഃ സ്തബ്ധഃ ശഠോ നൈഷ്കൃതികോഽലസഃ |
വിഷാദീ ദീര്ഘസൂത്രീ ച കര്താ താമസ ഉച്യതേ || 28 ||
ബുദ്ധേര്ഭേദം ധൃതേശ്ചൈവ ഗുണതസ്ത്രിവിധം ശൃണു |
പ്രോച്യമാനമശേഷേണ പൃഥക്ത്വേന ധനംജയ || 29 ||
പ്രവൃത്തിം ച നിവൃത്തിം ച കാര്യാകാര്യേ ഭയാഭയേ |
ബംധം മോക്ഷം ച യാ വേത്തി ബുദ്ധിഃ സാ പാര്ഥ സാത്ത്വികീ || 30 ||
യയാ ധര്മമധര്മം ച കാര്യം ചാകാര്യമേവ ച |
അയഥാവത്പ്രജാനാതി ബുദ്ധിഃ സാ പാര്ഥ രാജസീ || 31 ||
അധര്മം ധര്മമിതി യാ മന്യതേ തമസാവൃതാ |
സര്വാര്ഥാന്വിപരീതാംശ്ച ബുദ്ധിഃ സാ പാര്ഥ താമസീ || 32 ||
ധൃത്യാ യയാ ധാരയതേ മനഃപ്രാണേംദ്രിയക്രിയാഃ |
യോഗേനാവ്യഭിചാരിണ്യാ ധൃതിഃ സാ പാര്ഥ സാത്ത്വികീ || 33 ||
യയാ തു ധര്മകാമാര്ഥാംധൃത്യാ ധാരയതേഽര്ജുന |
പ്രസംഗേന ഫലാകാംക്ഷീ ധൃതിഃ സാ പാര്ഥ രാജസീ || 34 ||
യയാ സ്വപ്നം ഭയം ശോകം വിഷാദം മദമേവ ച |
ന വിമുംചതി ദുര്മേധാ ധൃതിഃ സാ പാര്ഥ താമസീ || 35 ||
സുഖം ത്വിദാനീം ത്രിവിധം ശൃണു മേ ഭരതര്ഷഭ |
അഭ്യാസാദ്രമതേ യത്ര ദുഃഖാംതം ച നിഗച്ഛതി || 36 ||
യത്തദഗ്രേ വിഷമിവ പരിണാമേഽമൃതോപമം |
തത്സുഖം സാത്ത്വികം പ്രോക്തമാത്മബുദ്ധിപ്രസാദജം || 37 ||
വിഷയേംദ്രിയസംയോഗാദ്യത്തദഗ്രേഽമൃതോപമം |
പരിണാമേ വിഷമിവ തത്സുഖം രാജസം സ്മൃതം || 38 ||
യദഗ്രേ ചാനുബംധേ ച സുഖം മോഹനമാത്മനഃ |
നിദ്രാലസ്യപ്രമാദോത്ഥം തത്താമസമുദാഹൃതം || 39 ||
ന തദസ്തി പൃഥിവ്യാം വാ ദിവി ദേവേഷു വാ പുനഃ |
സത്ത്വം പ്രകൃതിജൈര്മുക്തം യദേഭിഃ സ്യാത്ത്രിഭിര്ഗുണൈഃ || 40 ||
ബ്രാഹ്മണക്ഷത്രിയവിശാം ശൂദ്രാണാം ച പരംതപ |
കര്മാണി പ്രവിഭക്താനി സ്വഭാവപ്രഭവൈര്ഗുണൈഃ || 41 ||
ശമോ ദമസ്തപഃ ശൌചം ക്ഷാംതിരാര്ജവമേവ ച |
ജ്ഞാനം വിജ്ഞാനമാസ്തിക്യം ബ്രഹ്മകര്മ സ്വഭാവജം || 42 ||
ശൌര്യം തേജോ ധൃതിര്ദാക്ഷ്യം യുദ്ധേ ചാപ്യപലായനം |
ദാനമീശ്വരഭാവശ്ച ക്ഷാത്രം കര്മ സ്വഭാവജം || 43 ||
കൃഷിഗൌരക്ഷ്യവാണിജ്യം വൈശ്യകര്മ സ്വഭാവജം |
പരിചര്യാത്മകം കര്മ ശൂദ്രസ്യാപി സ്വഭാവജമ് || 44 ||
സ്വേ സ്വേ കര്മണ്യഭിരതഃ സംസിദ്ധിം ലഭതേ നരഃ |
സ്വകര്മനിരതഃ സിദ്ധിം യഥാ വിംദതി തച്ഛൃണു || 45 ||
യതഃ പ്രവൃത്തിര്ഭൂതാനാം യേന സര്വമിദം തതം |
സ്വകര്മണാ തമഭ്യര്ച്യ സിദ്ധിം വിംദതി മാനവഃ || 46 ||
ശ്രേയാന്സ്വധര്മോ വിഗുണഃ പരധര്മോത്സ്വനുഷ്ഠിതാത് |
സ്വഭാവനിയതം കര്മ കുര്വന്നാപ്നോതി കില്ബിഷം || 47 ||
സഹജം കര്മ കൌംതേയ സദോഷമപി ന ത്യജേത് |
സര്വാരംഭാ ഹി ദോഷേണ ധൂമേനാഗ്നിരിവാവൃതാഃ || 48 ||
അസക്തബുദ്ധിഃ സര്വത്ര ജിതാത്മാ വിഗതസ്പൃഹഃ |
നൈഷ്കര്മ്യസിദ്ധിം പരമാം സംന്യാസേനാധിഗച്ഛതി || 49 ||
സിദ്ധിം പ്രാപ്തോ യഥാ ബ്രഹ്മ തഥാപ്നോതി നിബോധ മേ |
സമാസേനൈവ കൌംതേയ നിഷ്ഠാ ജ്ഞാനസ്യ യാ പരാ || 50 ||
ബുദ്ധ്യാ വിശുദ്ധയാ യുക്തോ ധൃത്യാത്മാനം നിയമ്യ ച |
ശബ്ദാദീന്വിഷയാംസ്ത്യക്ത്വാ രാഗദ്വേഷൌ വ്യുദസ്യ ച || 51 ||
വിവിക്തസേവീ ലഘ്വാശീ യതവാക്കായമാനസഃ |
ധ്യാനയോഗപരോ നിത്യം വൈരാഗ്യം സമുപാശ്രിതഃ || 52 ||
അഹംകാരം ബലം ദര്പം കാമം ക്രോധം പരിഗ്രഹം |
വിമുച്യ നിര്മമഃ ശാംതോ ബ്രഹ്മഭൂയായ കല്പതേ || 53 ||
ബ്രഹ്മഭൂതഃ പ്രസന്നാത്മാ ന ശോചതി ന കാംക്ഷതി |
സമഃ സര്വേഷു ഭൂതേഷു മദ്ഭക്തിം ലഭതേ പരാം || 54 ||
ഭക്ത്യാ മാമഭിജാനാതി യാവാന്യശ്ചാസ്മി തത്ത്വതഃ |
തതോ മാം തത്ത്വതോ ജ്ഞാത്വാ വിശതേ തദനംതരം || 55 ||
സര്വകര്മാണ്യപി സദാ കുര്വാണോ മദ്വ്യപാശ്രയഃ |
മത്പ്രസാദാദവാപ്നോതി ശാശ്വതം പദമവ്യയം || 56 ||
ചേതസാ സര്വകര്മാണി മയി സംന്യസ്യ മത്പരഃ |
ബുദ്ധിയോഗമുപാശ്രിത്യ മച്ചിത്തഃ സതതം ഭവ || 57 ||
മച്ചിത്തഃ സര്വദുര്ഗാണി മത്പ്രസാദാത്തരിഷ്യസി |
അഥ ചേത്ത്വമഹംകാരാന്ന ശ്രോഷ്യസി വിനംക്ഷ്യസി || 58 ||
യദഹംകാരമാശ്രിത്യ ന യോത്സ്യ ഇതി മന്യസേ |
മിഥ്യൈഷ വ്യവസായസ്തേ പ്രകൃതിസ്ത്വാം നിയോക്ഷ്യതി || 59 ||
സ്വഭാവജേന കൌംതേയ നിബദ്ധഃ സ്വേന കര്മണാ |
കര്തും നേച്ഛസി യന്മോഹാത്കരിഷ്യസ്യവശോഽപി തത് || 60 ||
ഈശ്വരഃ സര്വഭൂതാനാം ഹൃദ്ദേശേഽര്ജുന തിഷ്ഠതി |
ഭ്രാമയന്സര്വഭൂതാനി യംത്രാരൂഢാനി മായയാ || 61 ||
തമേവ ശരണം ഗച്ഛ സര്വഭാവേന ഭാരത |
തത്പ്രസാദാത്പരാം ശാംതിം സ്ഥാനം പ്രാപ്സ്യസി ശാശ്വതം || 62 ||
ഇതി തേ ജ്ഞാനമാഖ്യാതം ഗുഹ്യാദ്ഗുഹ്യതരം മയാ |
വിമൃശ്യൈതദശേഷേണ യഥേച്ഛസി തഥാ കുരു || 63 ||
സര്വഗുഹ്യതമം ഭൂയഃ ശൃണു മേ പരമം വചഃ |
ഇഷ്ടോഽസി മേ ദൃഢമിതി തതോ വക്ഷ്യാമി തേ ഹിതം || 64 ||
മന്മനാ ഭവ മദ്ഭക്തോ മദ്യാജീ മാം നമസ്കുരു |
മാമേവൈഷ്യസി സത്യം തേ പ്രതിജാനേ പ്രിയോഽസി മേ || 65 ||
സര്വധര്മാന്പരിത്യജ്യ മാമേകം ശരണം വ്രജ |
അഹം ത്വാ സര്വപാപേഭ്യോ മോക്ഷയിഷ്യാമി മാ ശുചഃ || 66 ||
ഇദം തേ നാതപസ്കായ നാഭക്തായ കദാചന |
ന ചാശുശ്രൂഷവേ വാച്യം ന ച മാം യോഽഭ്യസൂയതി || 67 ||
യ ഇമം പരമം ഗുഹ്യം മദ്ഭക്തേഷ്വഭിധാസ്യതി |
ഭക്തിം മയി പരാം കൃത്വാ മാമേവൈഷ്യത്യസംശയഃ || 68 ||
ന ച തസ്മാന്മനുഷ്യേഷു കശ്ചിന്മേ പ്രിയകൃത്തമഃ |
ഭവിതാ ന ച മേ തസ്മാദന്യഃ പ്രിയതരോ ഭുവി || 69 ||
അധ്യേഷ്യതേ ച യ ഇമം ധര്മ്യം സംവാദമാവയോഃ |
ജ്ഞാനയജ്ഞേന തേനാഹമിഷ്ടഃ സ്യാമിതി മേ മതിഃ || 70 ||
ശ്രദ്ധാവാനനസൂയശ്ച ശൃണുയാദപി യോ നരഃ |
സോഽപി മുക്തഃ ശുഭാംല്ലോകാന്പ്രാപ്നുയാത്പുണ്യകര്മണാം || 71 ||
കച്ചിദേതച്ഛ്രുതം പാര്ഥ ത്വയൈകാഗ്രേണ ചേതസാ |
കച്ചിദജ്ഞാനസംമോഹഃ പ്രനഷ്ടസ്തേ ധനംജയ || 72 ||
അര്ജുന ഉവാച |
നഷ്ടോ മോഹഃ സ്മൃതിര്ലബ്ധാ ത്വത്പ്രസാദാന്മയാച്യുത |
സ്ഥിതോഽസ്മി ഗതസംദേഹഃ കരിഷ്യേ വചനം തവ || 73 ||
സഞ്ജയ ഉവാച |
ഇത്യഹം വാസുദേവസ്യ പാര്ഥസ്യ ച മഹാത്മനഃ |
സംവാദമിമമശ്രൌഷമദ്ഭുതം രോമഹര്ഷണം || 74 ||
വ്യാസപ്രസാദാച്ഛ്രുതവാനേതദ്ഗുഹ്യമഹം പരം |
യോഗം യോഗേശ്വരാത്കൃഷ്ണാത്സാക്ഷാത്കഥയതഃ സ്വയം || 75 ||
രാജന്സംസ്മൃത്യ സംസ്മൃത്യ സംവാദമിമമദ്ഭുതം |
കേശവാര്ജുനയോഃ പുണ്യം ഹൃഷ്യാമി ച മുഹുര്മുഹുഃ || 76 ||
തച്ച സംസ്മൃത്യ സംസ്മൃത്യ രൂപമത്യദ്ഭുതം ഹരേഃ |
വിസ്മയോ മേ മഹാന്രാജന്ഹൃഷ്യാമി ച പുനഃ പുനഃ || 77 ||
യത്ര യോഗേശ്വരഃ കൃഷ്ണോ യത്ര പാര്ഥോ ധനുര്ധരഃ |
തത്ര ശ്രീര്വിജയോ ഭൂതിര്ധ്രുവാ നീതിര്മതിര്മമ || 78 ||
ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാര്ജുനസംവാദേമോക്ഷസംന്യാസയോഗോ നാമാഷ്ടാദശോഽധ്യായഃ
ഹരിഃ ഓം
അദ്ധ്യായം 17
ശ്രദ്ധാത്രയവിഭാഗ യോഗം
അഥ സപ്തദശോഽധ്യായഃ |
അര്ജുന ഉവാച |
യേ ശാസ്ത്രവിധിമുത്സൃജ്യ യജംതേ ശ്രദ്ധയാന്വിതാഃ |
തേഷാം നിഷ്ഠാ തു കാ കൃഷ്ണ സത്ത്വമാഹോ രജസ്തമഃ || 1 ||
ശ്രീഭഗവാനുവാച |
ത്രിവിധാ ഭവതി ശ്രദ്ധാ ദേഹിനാം സാ സ്വഭാവജാ |
സാത്ത്വികീ രാജസീ ചൈവ താമസീ ചേതി താം ശൃണു || 2 ||
സത്ത്വാനുരൂപാ സര്വസ്യ ശ്രദ്ധാ ഭവതി ഭാരത |
ശ്രദ്ധാമയോഽയം പുരുഷോ യോ യച്ഛ്രദ്ധഃ സ ഏവ സഃ || 3 ||
യജംതേ സാത്ത്വികാ ദേവാന്യക്ഷരക്ഷാംസി രാജസാഃ |
പ്രേതാന്ഭൂതഗണാംശ്ചാന്യേ യജംതേ താമസാ ജനാഃ || 4 ||
അശാസ്ത്രവിഹിതം ഘോരം തപ്യംതേ യേ തപോ ജനാഃ |
ദംഭാഹംകാരസംയുക്താഃ കാമരാഗബലാന്വിതാഃ || 5 ||
കര്ഷയംതഃ ശരീരസ്ഥം ഭൂതഗ്രാമമചേതസഃ |
മാം ചൈവാംതഃശരീരസ്ഥം താന്വിദ്ധ്യാസുരനിശ്ചയാൻ || 6 ||
ആഹാരസ്ത്വപി സര്വസ്യ ത്രിവിധോ ഭവതി പ്രിയഃ |
യജ്ഞസ്തപസ്തഥാ ദാനം തേഷാം ഭേദമിമം ശൃണു || 7 ||
ആയുഃസത്ത്വബലാരോഗ്യസുഖപ്രീതിവിവര്ധനാഃ |
രസ്യാഃ സ്നിഗ്ധാഃ സ്ഥിരാ ഹൃദ്യാ ആഹാരാഃ സാത്ത്വികപ്രിയാഃ || 8 ||
കട്വമ്ലലവണാത്യുഷ്ണതീക്ഷ്ണരൂക്ഷവിദാഹിനഃ |
ആഹാരാ രാജസസ്യേഷ്ടാ ദുഃഖശോകാമയപ്രദാഃ || 9 ||
യാതയാമം ഗതരസം പൂതി പര്യുഷിതം ച യത് |
ഉച്ഛിഷ്ടമപി ചാമേധ്യം ഭോജനം താമസപ്രിയം || 10 ||
അഫലാകാംക്ഷിഭിര്യജ്ഞോ വിധിദൃഷ്ടോ യ ഇജ്യതേ |
യഷ്ടവ്യമേവേതി മനഃ സമാധായ സ സാത്ത്വികഃ || 11 ||
അഭിസംധായ തു ഫലം ദംഭാര്ഥമപി ചൈവ യത് |
ഇജ്യതേ ഭരതശ്രേഷ്ഠ തം യജ്ഞം വിദ്ധി രാജസം || 12 ||
വിധിഹീനമസൃഷ്ടാന്നം മംത്രഹീനമദക്ഷിണം |
ശ്രദ്ധാവിരഹിതം യജ്ഞം താമസം പരിചക്ഷതേ || 13 ||
ദേവദ്വിജഗുരുപ്രാജ്ഞപൂജനം ശൌചമാര്ജവം |
ബ്രഹ്മചര്യമഹിംസാ ച ശാരീരം തപ ഉച്യതേ || 14 ||
അനുദ്വേഗകരം വാക്യം സത്യം പ്രിയഹിതം ച യത് |
സ്വാധ്യായാഭ്യസനം ചൈവ വാങ്മയം തപ ഉച്യതേ || 15 ||
മനഃ പ്രസാദഃ സൌമ്യത്വം മൌനമാത്മവിനിഗ്രഹഃ |
ഭാവസംശുദ്ധിരിത്യേതത്തപോ മാനസമുച്യതേ || 16 ||
ശ്രദ്ധയാ പരയാ തപ്തം തപസ്തത്ത്രിവിധം നരൈഃ |
അഫലാകാംക്ഷിഭിര്യുക്തൈഃ സാത്ത്വികം പരിചക്ഷതേ || 17 ||
സത്കാരമാനപൂജാര്ഥം തപോ ദംഭേന ചൈവ യത് |
ക്രിയതേ തദിഹ പ്രോക്തം രാജസം ചലമധ്രുവം || 18 ||
മൂഢഗ്രാഹേണാത്മനോ യത്പീഡയാ ക്രിയതേ തപഃ |
പരസ്യോത്സാദനാര്ഥം വാ തത്താമസമുദാഹൃതം || 19 ||
ദാതവ്യമിതി യദ്ദാനം ദീയതേഽനുപകാരിണേ |
ദേശേ കാലേ ച പാത്രേ ച തദ്ദാനം സാത്ത്വികം സ്മൃതം || 20 ||
യത്തു പ്രത്ത്യുപകാരാര്ഥം ഫലമുദ്ദിശ്യ വാ പുനഃ |
ദീയതേ ച പരിക്ലിഷ്ടം തദ്ദാനം രാജസം സ്മൃതം || 21 ||
അദേശകാലേ യദ്ദാനമപാത്രേഭ്യശ്ച ദീയതേ |
അസത്കൃതമവജ്ഞാതം തത്താമസമുദാഹൃതം || 22 ||
ഓം തത്സദിതി നിര്ദേശോ ബ്രഹ്മണസ്ത്രിവിധഃ സ്മൃതഃ |
ബ്രാഹ്മണാസ്തേന വേദാശ്ച യജ്ഞാശ്ച വിഹിതാഃ പുരാ || 23 ||
തസ്മാദോമിത്യുദാഹൃത്യ യജ്ഞദാനതപഃക്രിയാഃ |
പ്രവര്തംതേ വിധാനോക്താഃ സതതം ബ്രഹ്മവാദിനാം || 24 ||
തദിത്യനഭിസംധായ ഫലം യജ്ഞതപഃക്രിയാഃ |
ദാനക്രിയാശ്ച വിവിധാഃ ക്രിയംതേ മോക്ഷകാംക്ഷിഭിഃ || 25 ||
സദ്ഭാവേ സാധുഭാവേ ച സദിത്യേതത്പ്രയുജ്യതേ |
പ്രശസ്തേ കര്മണി തഥാ സച്ഛബ്ദഃ പാര്ഥ യുജ്യതേ || 26 ||
യജ്ഞേ തപസി ദാനേ ച സ്ഥിതിഃ സദിതി ചോച്യതേ |
കര്മ ചൈവ തദര്ഥീയം സദിത്യേവാഭിധീയതേ || 27 ||
അശ്രദ്ധയാ ഹുതം ദത്തം തപസ്തപ്തം കൃതം ച യത് |
അസദിത്യുച്യതേ പാര്ഥ ന ച തത്പ്രേപ്യ നോ ഇഹ || 28 ||
ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാര്ജുനസംവാദേശ്രദ്ധാത്രയവിഭാഗയോഗോ നാമ സപ്തദശോഽധ്യായഃ
ഹരിഃ ഓം
അദ്ധ്യായം 16
ദൈവ അസുര സമ്പത് വിഭാഗ യോഗം
അഥ ഷോഡശോഽധ്യായഃ |
ശ്രീഭഗവാനുവാച |
അഭയം സത്ത്വസംശുദ്ധിര്ജ്ഞാനയോഗവ്യവസ്ഥിതിഃ |
ദാനം ദമശ്ച യജ്ഞശ്ച സ്വാധ്യായസ്തപ ആര്ജവം || 1 ||
അഹിംസാ സത്യമക്രോധസ്ത്യാഗഃ ശാംതിരപൈശുനം |
ദയാ ഭൂതേഷ്വലോലുപ്ത്വം മാര്ദവം ഹ്രീരചാപലം || 2 ||
തേജഃ ക്ഷമാ ധൃതിഃ ശൌചമദ്രോഹോ നാതിമാനിതാ |
ഭവംതി സംപദം ദൈവീമഭിജാതസ്യ ഭാരത || 3 ||
ദംഭോ ദര്പോഽഭിമാനശ്ച ക്രോധഃ പാരുഷ്യമേവ ച |
അജ്ഞാനം ചാഭിജാതസ്യ പാര്ഥ സംപദമാസുരീം || 4 ||
ദൈവീ സംപദ്വിമോക്ഷായ നിബംധായാസുരീ മതാ |
മാ ശുചഃ സംപദം ദൈവീമഭിജാതോഽസി പാണ്ഡവ || 5 ||
ദ്വൌ ഭൂതസര്ഗൌ ലോകേഽസ്മിംദൈവ ആസുര ഏവ ച |
ദൈവോ വിസ്തരശഃ പ്രോക്ത ആസുരം പാര്ഥ മേ ശൃണു || 6 ||
പ്രവൃത്തിം ച നിവൃത്തിം ച ജനാ ന വിദുരാസുരാഃ |
ന ശൌചം നാപി ചാചാരോ ന സത്യം തേഷു വിദ്യതേ || 7 ||
അസത്യമപ്രതിഷ്ഠം തേ ജഗദാഹുരനീശ്വരം |
അപരസ്പരസംഭൂതം കിമന്യത്കാമഹൈതുകം || 8 ||
ഏതാം ദൃഷ്ടിമവഷ്ടഭ്യ നഷ്ടാത്മാനോഽല്പബുദ്ധയഃ |
പ്രഭവംത്യുഗ്രകര്മാണഃ ക്ഷയായ ജഗതോഽഹിതാഃ || 9 ||
കാമമാശ്രിത്യ ദുഷ്പൂരം ദംഭമാനമദാന്വിതാഃ |
മോഹാദ്ഗൃഹീത്വാസദ്ഗ്രാഹാന്പ്രവര്തംതേഽശുചിവ്രതാഃ || 10 ||
ചിംതാമപരിമേയാം ച പ്രലയാംതാമുപാശ്രിതാഃ |
കാമോപഭോഗപരമാ ഏതാവദിതി നിശ്ചിതാഃ || 11 ||
ആശാപാശശതൈര്ബദ്ധാഃ കാമക്രോധപരായണാഃ |
ഈഹംതേ കാമഭോഗാര്ഥമന്യായേനാര്ഥസംചയാൻ || 12 ||
ഇദമദ്യ മയാ ലബ്ധമിമം പ്രാപ്സ്യേ മനോരഥമ് |
ഇദമസ്തീദമപി മേ ഭവിഷ്യതി പുനര്ധനമ് || 13 ||
അസൌ മയാ ഹതഃ ശത്രുര്ഹനിഷ്യേ ചാപരാനപി |
ഈശ്വരോഽഹമഹം ഭോഗീ സിദ്ധോഽഹം ബലവാന്സുഖീ || 14 ||
ആഢ്യോഽഭിജനവാനസ്മി കോഽന്യോസ്തി സദൃശോ മയാ |
യക്ഷ്യേ ദാസ്യാമി മോദിഷ്യ ഇത്യജ്ഞാനവിമോഹിതാഃ || 15 ||
അനേകചിത്തവിഭ്രാംതാ മോഹജാലസമാവൃതാഃ |
പ്രസക്താഃ കാമഭോഗേഷു പതംതി നരകേഽശുചൌ || 16 ||
ആത്മസംഭാവിതാഃ സ്തബ്ധാ ധനമാനമദാന്വിതാഃ |
യജംതേ നാമയജ്ഞൈസ്തേ ദംഭേനാവിധിപൂര്വകം || 17 ||
അഹംകാരം ബലം ദര്പം കാമം ക്രോധം ച സംശ്രിതാഃ |
മാമാത്മപരദേഹേഷു പ്രദ്വിഷംതോഽഭ്യസൂയകാഃ || 18 ||
താനഹം ദ്വിഷതഃ ക്രൂരാന്സംസാരേഷു നരാധമാൻ |
ക്ഷിപാമ്യജസ്രമശുഭാനാസുരീഷ്വേവ യോനിഷു || 19 ||
ആസുരീം യോനിമാപന്നാ മൂഢാ ജന്മനി ജന്മനി |
മാമപ്രാപ്യൈവ കൌംതേയ തതോ യാംത്യധമാം ഗതിം || 20 ||
ത്രിവിധം നരകസ്യേദം ദ്വാരം നാശനമാത്മനഃ |
കാമഃ ക്രോധസ്തഥാ ലോഭസ്തസ്മാദേതത്ത്രയം ത്യജേത് || 21 ||
ഏതൈര്വിമുക്തഃ കൌംതേയ തമോദ്വാരൈസ്ത്രിഭിര്നരഃ |
ആചരത്യാത്മനഃ ശ്രേയസ്തതോ യാതി പരാം ഗതിം || 22 ||
യഃ ശാസ്ത്രവിധിമുത്സൃജ്യ വര്തതേ കാമകാരതഃ |
ന സ സിദ്ധിമവാപ്നോതി ന സുഖം ന പരാം ഗതിം || 23 ||
തസ്മാച്ഛാസ്ത്രം പ്രമാണം തേ കാര്യാകാര്യവ്യവസ്ഥിതൌ |
ജ്ഞാത്വാ ശാസ്ത്രവിധാനോക്തം കര്മ കര്തുമിഹാര്ഹസി || 24 ||
ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാര്ജുനസംവാദേദൈവാസുരസംപദ്വിഭാഗയോഗോ നാമ ഷോഡശോഽധ്യായഃ
\ ഹരിഃ ഓം
അധ്യായം 15
പുരുഷോത്തമ യോഗം
അഥപഞ്ചദശോഽധ്യായഃ |
ശ്രീഭഗവാനുവാച |
ഊര്ധ്വമൂലമധഃശാഖമശ്വത്ഥം പ്രാഹുരവ്യയം |
ഛംദാംസി യസ്യ പര്ണാനി യസ്തം വേദ സ വേദവിത് || 1 ||
അധശ്ചോര്ധ്വം പ്രസൃതാസ്തസ്യ ശാഖാ ഗുണപ്രവൃദ്ധാ വിഷയപ്രവാലാഃ|
അധശ്ച മൂലാന്യനുസംതതാനി കര്മാനുബംധീനി മനുഷ്യലോകേ || 2 ||
ന രൂപമസ്യേഹ തഥോപലഭ്യതേ നാംതോ ന ചാദിര്ന ച സംപ്രതിഷ്ഠാ|
അശ്വത്ഥമേനം സുവിരൂഢമൂലമസംഗശസ്ത്രേണ ദൃഢേന ഛിത്ത്വാ || 3 ||
തതഃ പദം തത്പരിമാര്ഗിതവ്യം യസ്മിന്ഗതാ ന നിവര്തംതി ഭൂയഃ|
തമേവ ചാദ്യം പുരുഷം പ്രപദ്യേ യതഃ പ്രവൃത്തിഃ പ്രസൃതാ പുരാണീ || 4 ||
നിര്മാനമോഹാ ജിതസംഗദോഷാ അധ്യാത്മനിത്യാ വിനിവൃത്തകാമാഃ|
ദ്വംദ്വൈര്വിമുക്താഃ സുഖദുഃഖസംജ്ഞൈര്ഗച്ഛംത്യമൂഢാഃ പദമവ്യയം തത് || 5 ||
ന തദ്ഭാസയതേ സൂര്യോ ന ശശാംകോ ന പാവകഃ |
യദ്ഗത്വാ ന നിവര്തംതേ തദ്ധാമ പരമം മമ || 6 ||
മമൈവാംശോ ജീവലോകേ ജീവഭൂതഃ സനാതനഃ |
മനഃഷഷ്ഠാനീംദ്രിയാണി പ്രകൃതിസ്ഥാനി കര്ഷതി || 7 ||
ശരീരം യദവാപ്നോതി യച്ചാപ്യുത്ക്രാമതീശ്വരഃ |
ഗൃഹീത്വൈതാനി സംയാതി വായുര്ഗംധാനിവാശയാത് || 8 ||
ശ്രോത്രം ചക്ഷുഃ സ്പര്ശനം ച രസനം ഘ്രാണമേവ ച |
അധിഷ്ഠായ മനശ്ചായം വിഷയാനുപസേവതേ || 9 ||
ഉത്ക്രാമംതം സ്ഥിതം വാപി ഭുംജാനം വാ ഗുണാന്വിതം |
വിമൂഢാ നാനുപശ്യംതി പശ്യംതി ജ്ഞാനചക്ഷുഷഃ || 10 ||
യതംതോ യോഗിനശ്ചൈനം പശ്യംത്യാത്മന്യവസ്ഥിതം |
യതംതോഽപ്യകൃതാത്മാനോ നൈനം പശ്യംത്യചേതസഃ || 11 ||
യദാദിത്യഗതം തേജോ ജഗദ്ഭാസയതേഽഖിലം |
യച്ചംദ്രമസി യച്ചാഗ്നൌ തത്തേജോ വിദ്ധി മാമകം || 12 ||
ഗാമാവിശ്യ ച ഭൂതാനി ധാരയാമ്യഹമോജസാ |
പുഷ്ണാമി ചൌഷധീഃ സര്വാഃ സോമോ ഭൂത്വാ രസാത്മകഃ || 13 ||
അഹം വൈശ്വാനരോ ഭൂത്വാ പ്രാണിനാം ദേഹമാശ്രിതഃ |
പ്രാണാപാനസമായുക്തഃ പചാമ്യന്നം ചതുര്വിധം || 14 ||
സര്വസ്യ ചാഹം ഹൃദി സന്നിവിഷ്ടോ മത്തഃ സ്മൃതിര്ജ്ഞാനമപോഹനം ച|
വേദൈശ്ച സര്വൈരഹമേവ വേദ്യോ വേദാംതകൃദ്വേദവിദേവ ചാഹം || 15 ||
ദ്വാവിമൌ പുരുഷൌ ലോകേ ക്ഷരശ്ചാക്ഷര ഏവ ച |
ക്ഷരഃ സര്വാണി ഭൂതാനി കൂടസ്ഥോഽക്ഷര ഉച്യതേ || 16 ||
ഉത്തമഃ പുരുഷസ്ത്വന്യഃ പരമാത്മേത്യുധാഹൃതഃ |
യോ ലോകത്രയമാവിശ്യ ബിഭര്ത്യവ്യയ ഈശ്വരഃ || 17 ||
യസ്മാത്ക്ഷരമതീതോഽഹമക്ഷരാദപി ചോത്തമഃ |
അതോഽസ്മി ലോകേ വേദേ ച പ്രഥിതഃ പുരുഷോത്തമഃ || 18 ||
യോ മാമേവമസംമൂഢോ ജാനാതി പുരുഷോത്തമം |
സ സര്വവിദ്ഭജതി മാം സര്വഭാവേന ഭാരത || 19 ||
ഇതി ഗുഹ്യതമം ശാസ്ത്രമിദമുക്തം മയാനഘ |
ഏതദ്ബുദ്ധ്വാ ബുദ്ധിമാന്സ്യാത്കൃതകൃത്യശ്ച ഭാരത || 20 ||
ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാര്ജുനസംവാദേപുരുഷോത്തമയോഗോ നാമ പംചദശോഽധ്യായഃ
ഹരിഃ ഓം
അദ്ധ്യായം 14
ഗുണത്രയ വിഭാഗ യോഗം
അഥ ചതുര്ദശോഽധ്യായഃ |
ശ്രീഭഗവാനുവാച |
പരം ഭൂയഃ പ്രവക്ഷ്യാമി ജ്ഞാനാനാം ജ്ഞാനമുത്തമം |
യജ്ജ്ഞാത്വാ മുനയഃ സര്വേ പരാം സിദ്ധിമിതോ ഗതാഃ || 1 ||
ഇദം ജ്ഞാനമുപാശ്രിത്യ മമ സാധര്മ്യമാഗതാഃ |
സര്ഗേഽപി നോപജായംതേ പ്രലയേ ന വ്യഥംതി ച || 2 ||
മമ യോനിര്മഹദ്ബ്രഹ്മ തസ്മിന്ഗര്ഭം ദധാമ്യഹം |
സംഭവഃ സര്വഭൂതാനാം തതോ ഭവതി ഭാരത || 3 ||
സര്വയോനിഷു കൌംതേയ മൂര്തയഃ സംഭവംതി യാഃ |
താസാം ബ്രഹ്മ മഹദ്യോനിരഹം ബീജപ്രദഃ പിതാ || 4 ||
സത്ത്വം രജസ്തമ ഇതി ഗുണാഃ പ്രകൃതിസംഭവാഃ |
നിബധ്നംതി മഹാബാഹോ ദേഹേ ദേഹിനമവ്യയം || 5 ||
തത്ര സത്ത്വം നിര്മലത്വാത്പ്രകാശകമനാമയം |
സുഖസംഗേന ബധ്നാതി ജ്ഞാനസംഗേന ചാനഘ || 6 ||
രജോ രാഗാത്മകം വിദ്ധി തൃഷ്ണാസംഗസമുദ്ഭവം |
തന്നിബധ്നാതി കൌംതേയ കര്മസംഗേന ദേഹിനം || 7 ||
തമസ്ത്വജ്ഞാനജം വിദ്ധി മോഹനം സര്വദേഹിനാം |
പ്രമാദാലസ്യനിദ്രാഭിസ്തന്നിബധ്നാതി ഭാരത || 8 ||
സത്ത്വം സുഖേ സംജയതി രജഃ കര്മണി ഭാരത |
ജ്ഞാനമാവൃത്യ തു തമഃ പ്രമാദേ സംജയത്യുത || 9 ||
രജസ്തമശ്ചാഭിഭൂയ സത്ത്വം ഭവതി ഭാരത |
രജഃ സത്ത്വം തമശ്ചൈവ തമഃ സത്ത്വം രജസ്തഥാ || 10 ||
സര്വദ്വാരേഷു ദേഹേഽസ്മിന്പ്രകാശ ഉപജായതേ |
ജ്ഞാനം യദാ തദാ വിദ്യാദ്വിവൃദ്ധം സത്ത്വമിത്യുത || 11 ||
ലോഭഃ പ്രവൃത്തിരാരംഭഃ കര്മണാമശമഃ സ്പൃഹാ |
രജസ്യേതാനി ജായംതേ വിവൃദ്ധേ ഭരതര്ഷഭ || 12 ||
അപ്രകാശോഽപ്രവൃത്തിശ്ച പ്രമാദോ മോഹ ഏവ ച |
തമസ്യേതാനി ജായംതേ വിവൃദ്ധേ കുരുനംദന || 13 ||
യദാ സത്ത്വേ പ്രവൃദ്ധേ തു പ്രലയം യാതി ദേഹഭൃത് |
തദോത്തമവിദാം ലോകാനമലാന്പ്രതിപദ്യതേ || 14 ||
രജസി പ്രലയം ഗത്വാ കര്മസംഗിഷു ജായതേ |
തഥാ പ്രലീനസ്തമസി മൂഢയോനിഷു ജായതേ || 15 ||
കര്മണഃ സുകൃതസ്യാഹുഃ സാത്ത്വികം നിര്മലം ഫലം |
രജസസ്തു ഫലം ദുഃഖമജ്ഞാനം തമസഃ ഫലം || 16 ||
സത്ത്വാത്സംജായതേ ജ്ഞാനം രജസോ ലോഭ ഏവ ച |
പ്രമാദമോഹൌ തമസോ ഭവതോഽജ്ഞാനമേവ ച || 17 ||
ഊര്ധ്വം ഗച്ഛംതി സത്ത്വസ്ഥാ മധ്യേ തിഷ്ഠംതി രാജസാഃ |
ജഘന്യഗുണവൃത്തിസ്ഥാ അധോ ഗച്ഛംതി താമസാഃ || 18 ||
നാന്യം ഗുണേഭ്യഃ കര്താരം യദാ ദ്രഷ്ടാനുപശ്യതി |
ഗുണേഭ്യശ്ച പരം വേത്തി മദ്ഭാവം സോഽധിഗച്ഛതി || 19 ||
ഗുണാനേതാനതീത്യ ത്രീംദേഹീ ദേഹസമുദ്ഭവാൻ |
ജന്മമൃത്യുജരാദുഃഖൈര്വിമുക്തോഽമൃതമശ്നുതേ || 20 ||
അർജുന ഉവാച |
കൈര്ലിംഗൈസ്ത്രീന്ഗുണാനേതാനതീതോ ഭവതി പ്രഭോ |
കിമാചാരഃ കഥം ചൈതാംസ്ത്രീന്ഗുണാനതിവര്തതേ || 21 ||
ശ്രീഭഗവാനുവാച |
പ്രകാശം ച പ്രവൃത്തിം ച മോഹമേവ ച പാണ്ഡവ |
ത ദ്വേഷ്ടി സംപ്രവൃത്താനി ന നിവൃത്താനി കാംക്ഷതി || 22 ||
ഉദാസീനവദാസീനോ ഗുണൈര്യോ ന വിചാല്യതേ |
ഗുണാ വര്തംത ഇത്യേവ യോഽവതിഷ്ഠതി നേംഗതേ || 23 ||
സമദുഃഖസുഖഃ സ്വസ്ഥഃ സമലോഷ്ടാശ്മകാംചനഃ |
തുല്യപ്രിയാപ്രിയോ ധീരസ്തുല്യനിംദാത്മസംസ്തുതിഃ || 24 ||
മാനാപമാനയോസ്തുല്യസ്തുല്യോ മിത്രാരിപക്ഷയോഃ |
സര്വാരംഭപരിത്യാഗീ ഗുണാതീതഃ സ ഉച്യതേ || 25 ||
മാം ച യോഽവ്യഭിചാരേണ ഭക്തിയോഗേന സേവതേ |
സ ഗുണാന്സമതീത്യൈതാന്ബ്രഹ്മഭൂയായ കല്പതേ || 26 ||
ബ്രഹ്മണോ ഹി പ്രതിഷ്ഠാഹമമൃതസ്യാവ്യയസ്യ ച |
ശാശ്വതസ്യ ച ധര്മസ്യ സുഖസ്യൈകാംതികസ്യ ച || 27 ||
ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാര്ജുനസംവാദേഗുണത്രയവിഭാഗയോഗോ നാമ ചതുര്ദശോഽധ്യായഃ
ഹരിഃ ഓം
