അദ്ധ്യായം 6 

                                                              

                                           

                                                     ആത്മ സംയമ യോഗം 

അഥ ഷഷ്ഠോഽധ്യായഃ |

ശ്രീഭഗവാനുവാച |

അനാശ്രിതഃ കര്മഫലം കാര്യം കര്മ കരോതി യഃ |

സ സംന്യാസീ ച യോഗീ ച ന നിരഗ്നിര്ന ചാക്രിയഃ || 1 ||

യം സംന്യാസമിതി പ്രാഹുര്യോഗം തം വിദ്ധി പാണ്ഡവ |

ന ഹ്യസംന്യസ്തസംകല്പോ യോഗീ ഭവതി കശ്ചന || 2 ||

ആരുരുക്ഷോര്മുനേര്യോഗം കര്മ കാരണമുച്യതേ |

യോഗാരൂഢസ്യ തസ്യൈവ ശമഃ കാരണമുച്യതേ || 3 ||

യദാ ഹി നേംദ്രിയാര്ഥേഷു ന കര്മസ്വനുഷജ്ജതേ |

സര്വസംകല്പസംന്യാസീ യോഗാരൂഢസ്തദോച്യതേ || 4 ||

ഉദ്ധരേദാത്മനാത്മാനം നാത്മാനമവസാദയേത് |

ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ ബംധുരാത്മൈവ രിപുരാത്മനഃ || 5 ||

ബംധുരാത്മാത്മനസ്തസ്യ യേനാത്മൈവാത്മനാ ജിതഃ |

അനാത്മനസ്തു ശത്രുത്വേ വര്തേതാത്മൈവ ശത്രുവത് || 6 ||

ജിതാത്മനഃ പ്രശാംതസ്യ പരമാത്മാ സമാഹിതഃ |

ശീതോഷ്ണസുഖദുഃഖേഷു തഥാ മാനാപമാനയോഃ || 7 ||

ജ്ഞാനവിജ്ഞാനതൃപ്താത്മാ കൂടസ്ഥോ വിജിതേംദ്രിയഃ |

യുക്ത ഇത്യുച്യതേ യോഗീ സമലോഷ്ടാശ്മകാംചനഃ || 8 ||

സുഹൃന്മിത്രാര്യുദാസീനമധ്യസ്ഥദ്വേഷ്യബംധുഷു |

സാധുഷ്വപി ച പാപേഷു സമബുദ്ധിര്വിശിഷ്യതേ || 9 ||

യോഗീ യുംജീത സതതമാത്മാനം രഹസി സ്ഥിതഃ |

ഏകാകീ യതചിത്താത്മാ നിരാശീരപരിഗ്രഹഃ || 10 ||

ശുചൌ ദേശേ പ്രതിഷ്ഠാപ്യ സ്ഥിരമാസനമാത്മനഃ |

നാത്യുച്ഛ്രിതം നാതിനീചം ചൈലാജിനകുശോത്തരം || 11 ||

തത്രൈകാഗ്രം മനഃ കൃത്വാ യതചിത്തേംദ്രിയക്രിയാഃ |

ഉപവിശ്യാസനേ യുംജ്യാദ്യോഗമാത്മവിശുദ്ധയേ || 12 ||

സമം കായശിരോഗ്രീവം ധാരയന്നചലം സ്ഥിരഃ |

സംപ്രേക്ഷ്യ നാസികാഗ്രം സ്വം ദിശശ്ചാനവലോകയൻ || 13 ||

പ്രശാംതാത്മാ വിഗതഭീര്ബ്രഹ്മചാരിവ്രതേ സ്ഥിതഃ |

മനഃ സംയമ്യ മച്ചിത്തോ യുക്ത ആസീത മത്പരഃ || 14 ||

യുംജന്നേവം സദാത്മാനം യോഗീ നിയതമാനസഃ |

ശാംതിം നിര്വാണപരമാം മത്സംസ്ഥാമധിഗച്ഛതി || 15 ||

നാത്യശ്നതസ്തു യോഗോഽസ്തി ന ചൈകാംതമനശ്നതഃ |

ന ചാതിസ്വപ്നശീലസ്യ ജാഗ്രതോ നൈവ ചാര്ജുന || 16 ||

യുക്താഹാരവിഹാരസ്യ യുക്തചേഷ്ടസ്യ കര്മസു |

യുക്തസ്വപ്നാവബോധസ്യ യോഗോ ഭവതി ദുഃഖഹാ || 17 ||

യദാ വിനിയതം ചിത്തമാത്മന്യേവാവതിഷ്ഠതേ |

നിഃസ്പൃഹഃ സര്വകാമേഭ്യോ യുക്ത ഇത്യുച്യതേ തദാ || 18 ||

യഥാ ദീപോ നിവാതസ്ഥോ നേംഗതേ സോപമാ സ്മൃതാ |

യോഗിനോ യതചിത്തസ്യ യുംജതോ യോഗമാത്മനഃ || 19 ||

യത്രോപരമതേ ചിത്തം നിരുദ്ധം യോഗസേവയാ |

യത്ര ചൈവാത്മനാത്മാനം പശ്യന്നാത്മനി തുഷ്യതി || 20 ||

സുഖമാത്യംതികം യത്തദ്ബുദ്ധിഗ്രാഹ്യമതീംദ്രിയം  |

വേത്തി യത്ര ന ചൈവായം സ്ഥിതശ്ചലതി തത്ത്വതഃ || 21 ||

യം ലബ്ധ്വാ ചാപരം ലാഭം മന്യതേ നാധികം തതഃ |

യസ്മിന്സ്ഥിതോ ന ദുഃഖേന ഗുരുണാപി വിചാല്യതേ || 22 ||

തം വിദ്യാദ്ദുഃഖസംയോഗവിയോഗം യോഗസംജ്ഞിതം  |

സ നിശ്ചയേന യോക്തവ്യോ യോഗോഽനിര്വിണ്ണചേതസാ || 23 ||

സംകല്പപ്രഭവാന്കാമാംസ്ത്യക്ത്വാ സര്വാനശേഷതഃ |

മനസൈവേംദ്രിയഗ്രാമം വിനിയമ്യ സമംതതഃ || 24 ||

ശനൈഃ ശനൈരുപരമേദ്ബുദ്ധ്യാ ധൃതിഗൃഹീതയാ |

ആത്മസംസ്ഥം മനഃ കൃത്വാ ന കിംചിദപി ചിംതയേത് || 25 ||

യതോ യതോ നിശ്ചരതി മനശ്ചംചലമസ്ഥിരമ് |

തതസ്തതോ നിയമ്യൈതദാത്മന്യേവ വശം നയേത് || 26 ||

പ്രശാംതമനസം ഹ്യേനം യോഗിനം സുഖമുത്തമം  |

ഉപൈതി ശാംതരജസം ബ്രഹ്മഭൂതമകല്മഷം  || 27 ||

യുംജന്നേവം സദാത്മാനം യോഗീ വിഗതകല്മഷഃ |

സുഖേന ബ്രഹ്മസംസ്പര്ശമത്യംതം സുഖമശ്നുതേ || 28 ||

സര്വഭൂതസ്ഥമാത്മാനം സര്വഭൂതാനി ചാത്മനി |

ഈക്ഷതേ യോഗയുക്താത്മാ സര്വത്ര സമദര്ശനഃ || 29 ||

യോ മാം പശ്യതി സര്വത്ര സര്വം ച മയി പശ്യതി |

തസ്യാഹം ന പ്രണശ്യാമി സ ച മേ ന പ്രണശ്യതി || 30 ||

സര്വഭൂതസ്ഥിതം യോ മാം ഭജത്യേകത്വമാസ്ഥിതഃ |

സര്വഥാ വര്തമാനോഽപി സ യോഗീ മയി വര്തതേ || 31 ||

ആത്മൌപമ്യേന സര്വത്ര സമം പശ്യതി യോഽര്ജുന |

സുഖം വാ യദി വാ ദുഃഖം സ യോഗീ പരമോ മതഃ || 32 ||

അര്ജുന ഉവാച |

യോഽയം യോഗസ്ത്വയാ പ്രോക്തഃ സാമ്യേന മധുസൂദന |

ഏതസ്യാഹം ന പശ്യാമി ചംചലത്വാത്സ്ഥിതിം സ്ഥിരാം  || 33 ||

ചംചലം ഹി മനഃ കൃഷ്ണ പ്രമാഥി ബലവദ്ദൃഢമ് |

തസ്യാഹം നിഗ്രഹം മന്യേ വായോരിവ സുദുഷ്കരം  || 34 ||

ശ്രീഭഗവാനുവാച |

അസംശയം മഹാബാഹോ മനോ ദുര്നിഗ്രഹം ചലം  |

അഭ്യാസേന തു കൌംതേയ വൈരാഗ്യേണ ച ഗൃഹ്യതേ || 35 ||

അസംയതാത്മനാ യോഗോ ദുഷ്പ്രാപ ഇതി മേ മതിഃ |

വശ്യാത്മനാ തു യതതാ ശക്യോഽവാപ്തുമുപായതഃ || 36 ||

അര്ജുന ഉവാച |

അയതിഃ ശ്രദ്ധയോപേതോ യോഗാച്ചലിതമാനസഃ |

അപ്രാപ്യ യോഗസംസിദ്ധിം കാം ഗതിം കൃഷ്ണ ഗച്ഛതി || 37 ||

കച്ചിന്നോഭയവിഭ്രഷ്ടശ്ഛിന്നാഭ്രമിവ നശ്യതി |

അപ്രതിഷ്ഠോ മഹാബാഹോ വിമൂഢോ ബ്രഹ്മണഃ പഥി || 38 ||

ഏതന്മേ സംശയം കൃഷ്ണ ഛേത്തുമര്ഹസ്യശേഷതഃ |

ത്വദന്യഃ സംശയസ്യാസ്യ ഛേത്താ ന ഹ്യുപപദ്യതേ || 39 ||

ശ്രീഭഗവാനുവാച |

പാര്ഥ നൈവേഹ നാമുത്ര വിനാശസ്തസ്യ വിദ്യതേ |

ന ഹി കല്യാണകൃത്കശ്ചിദ്ദുര്ഗതിം താത ഗച്ഛതി || 40 ||

പ്രാപ്യ പുണ്യകൃതാം ലോകാനുഷിത്വാ ശാശ്വതീഃ സമാഃ |

ശുചീനാം ശ്രീമതാം ഗേഹേ യോഗഭ്രഷ്ടോഽഭിജായതേ || 41 ||

അഥവാ യോഗിനാമേവ കുലേ ഭവതി ധീമതാമ് |

ഏതദ്ധി ദുര്ലഭതരം ലോകേ ജന്മ യദീദൃശമ് || 42 ||

തത്ര തം ബുദ്ധിസംയോഗം ലഭതേ പൌര്വദേഹികം  |

യതതേ ച തതോ ഭൂയഃ സംസിദ്ധൌ കുരുനന്ദന || 43 ||

പൂര്വാഭ്യാസേന തേനൈവ ഹ്രിയതേ ഹ്യവശോഽപി സഃ |

ജിജ്ഞാസുരപി യോഗസ്യ ശബ്ദബ്രഹ്മാതിവര്തതേ || 44 ||

പ്രയത്നാദ്യതമാനസ്തു യോഗീ സംശുദ്ധകില്ബിഷഃ |

അനേകജന്മസംസിദ്ധസ്തതോ യാതി പരാം ഗതിം  || 45 ||

തപസ്വിഭ്യോഽധികോ യോഗീ ജ്ഞാനിഭ്യോഽപി മതോഽധികഃ |

കര്മിഭ്യശ്ചാധികോ യോഗീ തസ്മാദ്യോഗീ ഭവാര്ജുന || 46 ||

യോഗിനാമപി സര്വേഷാം മദ്ഗതേനാംതരാത്മനാ |

ശ്രദ്ധാവാന്ഭജതേ യോ മാം സ മേ യുക്തതമോ മതഃ || 47 ||

ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാര്ജുനസംവാദേ

ആത്മസംയമയോഗോ നാമ ഷഷ്ഠോഽധ്യായഃ 

                                      ഹരിഃ ഓം