അദ്ധ്യായം 18
മോക്ഷ സന്യാസ യോഗം
അഥ അഷ്ടാദശോഽധ്യായഃ |
അര്ജുന ഉവാച |
സംന്യാസസ്യ മഹാബാഹോ തത്ത്വമിച്ഛാമി വേദിതും |
ത്യാഗസ്യ ച ഹൃഷീകേശ പൃഥക്കേശിനിഷൂദന || 1 ||
ശ്രീഭഗവാനുവാച |
കാമ്യാനാം കര്മണാം ന്യാസം സംന്യാസം കവയോ വിദുഃ |
സര്വകര്മഫലത്യാഗം പ്രാഹുസ്ത്യാഗം വിചക്ഷണാഃ || 2 ||
ത്യാജ്യം ദോഷവദിത്യേകേ കര്മ പ്രാഹുര്മനീഷിണഃ |
യജ്ഞദാനതപഃകര്മ ന ത്യാജ്യമിതി ചാപരേ || 3 ||
നിശ്ചയം ശൃണു മേ തത്ര ത്യാഗേ ഭരതസത്തമ |
ത്യാഗോ ഹി പുരുഷവ്യാഘ്ര ത്രിവിധഃ സംപ്രകീര്തിതഃ || 4 ||
യജ്ഞദാനതപഃകര്മ ന ത്യാജ്യം കാര്യമേവ തത് |
യജ്ഞോ ദാനം തപശ്ചൈവ പാവനാനി മനീഷിണാം || 5 ||
ഏതാന്യപി തു കര്മാണി സംഗം ത്യക്ത്വാ ഫലാനി ച |
കര്തവ്യാനീതി മേ പാര്ഥ നിശ്ചിതം മതമുത്തമം || 6 ||
നിയതസ്യ തു സംന്യാസഃ കര്മണോ നോപപദ്യതേ |
മോഹാത്തസ്യ പരിത്യാഗസ്താമസഃ പരികീര്തിതഃ || 7 ||
ദുഃഖമിത്യേവ യത്കര്മ കായക്ലേശഭയാത്ത്യജേത് |
സ കൃത്വാ രാജസം ത്യാഗം നൈവ ത്യാഗഫലം ലഭേത് || 8 ||
കാര്യമിത്യേവ യത്കര്മ നിയതം ക്രിയതേഽര്ജുന |
സംഗം ത്യക്ത്വാ ഫലം ചൈവ സ ത്യാഗഃ സാത്ത്വികോ മതഃ || 9 ||
ന ദ്വേഷ്ട്യകുശലം കര്മ കുശലേ നാനുഷജ്ജതേ |
ത്യാഗീ സത്ത്വസമാവിഷ്ടോ മേധാവീ ഛിന്നസംശയഃ || 10 ||
ന ഹി ദേഹഭൃതാ ശക്യം ത്യക്തും കര്മാണ്യശേഷതഃ |
യസ്തു കര്മഫലത്യാഗീ സ ത്യാഗീത്യഭിധീയതേ || 11 ||
അനിഷ്ടമിഷ്ടം മിശ്രം ച ത്രിവിധം കര്മണഃ ഫലമ് |
ഭവത്യത്യാഗിനാം പ്രേത്യ ന തു സംന്യാസിനാം ക്വചിത് || 12 ||
പംചൈതാനി മഹാബാഹോ കാരണാനി നിബോധ മേ |
സാംഖ്യേ കൃതാംതേ പ്രോക്താനി സിദ്ധയേ സര്വകര്മണാം || 13 ||
അധിഷ്ഠാനം തഥാ കര്താ കരണം ച പൃഥഗ്വിധമ് |
വിവിധാശ്ച പൃഥക്ചേഷ്ടാ ദൈവം ചൈവാത്ര പംചമം || 14 ||
ശരീരവാങ്മനോഭിര്യത്കര്മ പ്രാരഭതേ നരഃ |
ന്യായ്യം വാ വിപരീതം വാ പംചൈതേ തസ്യ ഹേതവഃ || 15 ||
തത്രൈവം സതി കര്താരമാത്മാനം കേവലം തു യഃ |
പശ്യത്യകൃതബുദ്ധിത്വാന്ന സ പശ്യതി ദുര്മതിഃ || 16 ||
യസ്യ നാഹംകൃതോ ഭാവോ ബുദ്ധിര്യസ്യ ന ലിപ്യതേ |
ഹത്വാഽപി സ ഇമാംല്ലോകാന്ന ഹംതി ന നിബധ്യതേ || 17 ||
ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം പരിജ്ഞാതാ ത്രിവിധാ കര്മചോദനാ |
കരണം കര്മ കര്തേതി ത്രിവിധഃ കര്മസംഗ്രഹഃ || 18 ||
ജ്ഞാനം കര്മ ച കര്താ ച ത്രിധൈവ ഗുണഭേദതഃ |
പ്രോച്യതേ ഗുണസംഖ്യാനേ യഥാവച്ഛൃണു താന്യപി || 19 ||
സര്വഭൂതേഷു യേനൈകം ഭാവമവ്യയമീക്ഷതേ |
അവിഭക്തം വിഭക്തേഷു തജ്ജ്ഞാനം വിദ്ധി സാത്ത്വികം || 20 ||
പൃഥക്ത്വേന തു യജ്ജ്ഞാനം നാനാഭാവാന്പൃഥഗ്വിധാന് |
വേത്തി സര്വേഷു ഭൂതേഷു തജ്ജ്ഞാനം വിദ്ധി രാജസം || 21 ||
യത്തു കൃത്സ്നവദേകസ്മിന്കാര്യേ സക്തമഹൈതുകം |
അതത്ത്വാര്ഥവദല്പം ച തത്താമസമുദാഹൃതം || 22 ||
നിയതം സംഗരഹിതമരാഗദ്വേഷതഃ കൃതം |
അഫലപ്രേപ്സുനാ കര്മ യത്തത്സാത്ത്വികമുച്യതേ || 23 ||
യത്തു കാമേപ്സുനാ കര്മ സാഹംകാരേണ വാ പുനഃ |
ക്രിയതേ ബഹുലായാസം തദ്രാജസമുദാഹൃതം || 24 ||
അനുബംധം ക്ഷയം ഹിംസാമനപേക്ഷ്യ ച പൌരുഷം |
മോഹാദാരഭ്യതേ കര്മ യത്തത്താമസമുച്യതേ || 25 ||
മുക്തസംഗോഽനഹംവാദീ ധൃത്യുത്സാഹസമന്വിതഃ |
സിദ്ധ്യസിദ്ധ്യോര്നിര്വികാരഃ കര്താ സാത്ത്വിക ഉച്യതേ || 26 ||
രാഗീ കര്മഫലപ്രേപ്സുര്ലുബ്ധോ ഹിംസാത്മകോഽശുചിഃ |
ഹര്ഷശോകാന്വിതഃ കര്താ രാജസഃ പരികീര്തിതഃ || 27 ||
അയുക്തഃ പ്രാകൃതഃ സ്തബ്ധഃ ശഠോ നൈഷ്കൃതികോഽലസഃ |
വിഷാദീ ദീര്ഘസൂത്രീ ച കര്താ താമസ ഉച്യതേ || 28 ||
ബുദ്ധേര്ഭേദം ധൃതേശ്ചൈവ ഗുണതസ്ത്രിവിധം ശൃണു |
പ്രോച്യമാനമശേഷേണ പൃഥക്ത്വേന ധനംജയ || 29 ||
പ്രവൃത്തിം ച നിവൃത്തിം ച കാര്യാകാര്യേ ഭയാഭയേ |
ബംധം മോക്ഷം ച യാ വേത്തി ബുദ്ധിഃ സാ പാര്ഥ സാത്ത്വികീ || 30 ||
യയാ ധര്മമധര്മം ച കാര്യം ചാകാര്യമേവ ച |
അയഥാവത്പ്രജാനാതി ബുദ്ധിഃ സാ പാര്ഥ രാജസീ || 31 ||
അധര്മം ധര്മമിതി യാ മന്യതേ തമസാവൃതാ |
സര്വാര്ഥാന്വിപരീതാംശ്ച ബുദ്ധിഃ സാ പാര്ഥ താമസീ || 32 ||
ധൃത്യാ യയാ ധാരയതേ മനഃപ്രാണേംദ്രിയക്രിയാഃ |
യോഗേനാവ്യഭിചാരിണ്യാ ധൃതിഃ സാ പാര്ഥ സാത്ത്വികീ || 33 ||
യയാ തു ധര്മകാമാര്ഥാംധൃത്യാ ധാരയതേഽര്ജുന |
പ്രസംഗേന ഫലാകാംക്ഷീ ധൃതിഃ സാ പാര്ഥ രാജസീ || 34 ||
യയാ സ്വപ്നം ഭയം ശോകം വിഷാദം മദമേവ ച |
ന വിമുംചതി ദുര്മേധാ ധൃതിഃ സാ പാര്ഥ താമസീ || 35 ||
സുഖം ത്വിദാനീം ത്രിവിധം ശൃണു മേ ഭരതര്ഷഭ |
അഭ്യാസാദ്രമതേ യത്ര ദുഃഖാംതം ച നിഗച്ഛതി || 36 ||
യത്തദഗ്രേ വിഷമിവ പരിണാമേഽമൃതോപമം |
തത്സുഖം സാത്ത്വികം പ്രോക്തമാത്മബുദ്ധിപ്രസാദജം || 37 ||
വിഷയേംദ്രിയസംയോഗാദ്യത്തദഗ്രേഽമൃതോപമം |
പരിണാമേ വിഷമിവ തത്സുഖം രാജസം സ്മൃതം || 38 ||
യദഗ്രേ ചാനുബംധേ ച സുഖം മോഹനമാത്മനഃ |
നിദ്രാലസ്യപ്രമാദോത്ഥം തത്താമസമുദാഹൃതം || 39 ||
ന തദസ്തി പൃഥിവ്യാം വാ ദിവി ദേവേഷു വാ പുനഃ |
സത്ത്വം പ്രകൃതിജൈര്മുക്തം യദേഭിഃ സ്യാത്ത്രിഭിര്ഗുണൈഃ || 40 ||
ബ്രാഹ്മണക്ഷത്രിയവിശാം ശൂദ്രാണാം ച പരംതപ |
കര്മാണി പ്രവിഭക്താനി സ്വഭാവപ്രഭവൈര്ഗുണൈഃ || 41 ||
ശമോ ദമസ്തപഃ ശൌചം ക്ഷാംതിരാര്ജവമേവ ച |
ജ്ഞാനം വിജ്ഞാനമാസ്തിക്യം ബ്രഹ്മകര്മ സ്വഭാവജം || 42 ||
ശൌര്യം തേജോ ധൃതിര്ദാക്ഷ്യം യുദ്ധേ ചാപ്യപലായനം |
ദാനമീശ്വരഭാവശ്ച ക്ഷാത്രം കര്മ സ്വഭാവജം || 43 ||
കൃഷിഗൌരക്ഷ്യവാണിജ്യം വൈശ്യകര്മ സ്വഭാവജം |
പരിചര്യാത്മകം കര്മ ശൂദ്രസ്യാപി സ്വഭാവജമ് || 44 ||
സ്വേ സ്വേ കര്മണ്യഭിരതഃ സംസിദ്ധിം ലഭതേ നരഃ |
സ്വകര്മനിരതഃ സിദ്ധിം യഥാ വിംദതി തച്ഛൃണു || 45 ||
യതഃ പ്രവൃത്തിര്ഭൂതാനാം യേന സര്വമിദം തതം |
സ്വകര്മണാ തമഭ്യര്ച്യ സിദ്ധിം വിംദതി മാനവഃ || 46 ||
ശ്രേയാന്സ്വധര്മോ വിഗുണഃ പരധര്മോത്സ്വനുഷ്ഠിതാത് |
സ്വഭാവനിയതം കര്മ കുര്വന്നാപ്നോതി കില്ബിഷം || 47 ||
സഹജം കര്മ കൌംതേയ സദോഷമപി ന ത്യജേത് |
സര്വാരംഭാ ഹി ദോഷേണ ധൂമേനാഗ്നിരിവാവൃതാഃ || 48 ||
അസക്തബുദ്ധിഃ സര്വത്ര ജിതാത്മാ വിഗതസ്പൃഹഃ |
നൈഷ്കര്മ്യസിദ്ധിം പരമാം സംന്യാസേനാധിഗച്ഛതി || 49 ||
സിദ്ധിം പ്രാപ്തോ യഥാ ബ്രഹ്മ തഥാപ്നോതി നിബോധ മേ |
സമാസേനൈവ കൌംതേയ നിഷ്ഠാ ജ്ഞാനസ്യ യാ പരാ || 50 ||
ബുദ്ധ്യാ വിശുദ്ധയാ യുക്തോ ധൃത്യാത്മാനം നിയമ്യ ച |
ശബ്ദാദീന്വിഷയാംസ്ത്യക്ത്വാ രാഗദ്വേഷൌ വ്യുദസ്യ ച || 51 ||
വിവിക്തസേവീ ലഘ്വാശീ യതവാക്കായമാനസഃ |
ധ്യാനയോഗപരോ നിത്യം വൈരാഗ്യം സമുപാശ്രിതഃ || 52 ||
അഹംകാരം ബലം ദര്പം കാമം ക്രോധം പരിഗ്രഹം |
വിമുച്യ നിര്മമഃ ശാംതോ ബ്രഹ്മഭൂയായ കല്പതേ || 53 ||
ബ്രഹ്മഭൂതഃ പ്രസന്നാത്മാ ന ശോചതി ന കാംക്ഷതി |
സമഃ സര്വേഷു ഭൂതേഷു മദ്ഭക്തിം ലഭതേ പരാം || 54 ||
ഭക്ത്യാ മാമഭിജാനാതി യാവാന്യശ്ചാസ്മി തത്ത്വതഃ |
തതോ മാം തത്ത്വതോ ജ്ഞാത്വാ വിശതേ തദനംതരം || 55 ||
സര്വകര്മാണ്യപി സദാ കുര്വാണോ മദ്വ്യപാശ്രയഃ |
മത്പ്രസാദാദവാപ്നോതി ശാശ്വതം പദമവ്യയം || 56 ||
ചേതസാ സര്വകര്മാണി മയി സംന്യസ്യ മത്പരഃ |
ബുദ്ധിയോഗമുപാശ്രിത്യ മച്ചിത്തഃ സതതം ഭവ || 57 ||
മച്ചിത്തഃ സര്വദുര്ഗാണി മത്പ്രസാദാത്തരിഷ്യസി |
അഥ ചേത്ത്വമഹംകാരാന്ന ശ്രോഷ്യസി വിനംക്ഷ്യസി || 58 ||
യദഹംകാരമാശ്രിത്യ ന യോത്സ്യ ഇതി മന്യസേ |
മിഥ്യൈഷ വ്യവസായസ്തേ പ്രകൃതിസ്ത്വാം നിയോക്ഷ്യതി || 59 ||
സ്വഭാവജേന കൌംതേയ നിബദ്ധഃ സ്വേന കര്മണാ |
കര്തും നേച്ഛസി യന്മോഹാത്കരിഷ്യസ്യവശോഽപി തത് || 60 ||
ഈശ്വരഃ സര്വഭൂതാനാം ഹൃദ്ദേശേഽര്ജുന തിഷ്ഠതി |
ഭ്രാമയന്സര്വഭൂതാനി യംത്രാരൂഢാനി മായയാ || 61 ||
തമേവ ശരണം ഗച്ഛ സര്വഭാവേന ഭാരത |
തത്പ്രസാദാത്പരാം ശാംതിം സ്ഥാനം പ്രാപ്സ്യസി ശാശ്വതം || 62 ||
ഇതി തേ ജ്ഞാനമാഖ്യാതം ഗുഹ്യാദ്ഗുഹ്യതരം മയാ |
വിമൃശ്യൈതദശേഷേണ യഥേച്ഛസി തഥാ കുരു || 63 ||
സര്വഗുഹ്യതമം ഭൂയഃ ശൃണു മേ പരമം വചഃ |
ഇഷ്ടോഽസി മേ ദൃഢമിതി തതോ വക്ഷ്യാമി തേ ഹിതം || 64 ||
മന്മനാ ഭവ മദ്ഭക്തോ മദ്യാജീ മാം നമസ്കുരു |
മാമേവൈഷ്യസി സത്യം തേ പ്രതിജാനേ പ്രിയോഽസി മേ || 65 ||
സര്വധര്മാന്പരിത്യജ്യ മാമേകം ശരണം വ്രജ |
അഹം ത്വാ സര്വപാപേഭ്യോ മോക്ഷയിഷ്യാമി മാ ശുചഃ || 66 ||
ഇദം തേ നാതപസ്കായ നാഭക്തായ കദാചന |
ന ചാശുശ്രൂഷവേ വാച്യം ന ച മാം യോഽഭ്യസൂയതി || 67 ||
യ ഇമം പരമം ഗുഹ്യം മദ്ഭക്തേഷ്വഭിധാസ്യതി |
ഭക്തിം മയി പരാം കൃത്വാ മാമേവൈഷ്യത്യസംശയഃ || 68 ||
ന ച തസ്മാന്മനുഷ്യേഷു കശ്ചിന്മേ പ്രിയകൃത്തമഃ |
ഭവിതാ ന ച മേ തസ്മാദന്യഃ പ്രിയതരോ ഭുവി || 69 ||
അധ്യേഷ്യതേ ച യ ഇമം ധര്മ്യം സംവാദമാവയോഃ |
ജ്ഞാനയജ്ഞേന തേനാഹമിഷ്ടഃ സ്യാമിതി മേ മതിഃ || 70 ||
ശ്രദ്ധാവാനനസൂയശ്ച ശൃണുയാദപി യോ നരഃ |
സോഽപി മുക്തഃ ശുഭാംല്ലോകാന്പ്രാപ്നുയാത്പുണ്യകര്മണാം || 71 ||
കച്ചിദേതച്ഛ്രുതം പാര്ഥ ത്വയൈകാഗ്രേണ ചേതസാ |
കച്ചിദജ്ഞാനസംമോഹഃ പ്രനഷ്ടസ്തേ ധനംജയ || 72 ||
അര്ജുന ഉവാച |
നഷ്ടോ മോഹഃ സ്മൃതിര്ലബ്ധാ ത്വത്പ്രസാദാന്മയാച്യുത |
സ്ഥിതോഽസ്മി ഗതസംദേഹഃ കരിഷ്യേ വചനം തവ || 73 ||
സഞ്ജയ ഉവാച |
ഇത്യഹം വാസുദേവസ്യ പാര്ഥസ്യ ച മഹാത്മനഃ |
സംവാദമിമമശ്രൌഷമദ്ഭുതം രോമഹര്ഷണം || 74 ||
വ്യാസപ്രസാദാച്ഛ്രുതവാനേതദ്ഗുഹ്യമഹം പരം |
യോഗം യോഗേശ്വരാത്കൃഷ്ണാത്സാക്ഷാത്കഥയതഃ സ്വയം || 75 ||
രാജന്സംസ്മൃത്യ സംസ്മൃത്യ സംവാദമിമമദ്ഭുതം |
കേശവാര്ജുനയോഃ പുണ്യം ഹൃഷ്യാമി ച മുഹുര്മുഹുഃ || 76 ||
തച്ച സംസ്മൃത്യ സംസ്മൃത്യ രൂപമത്യദ്ഭുതം ഹരേഃ |
വിസ്മയോ മേ മഹാന്രാജന്ഹൃഷ്യാമി ച പുനഃ പുനഃ || 77 ||
യത്ര യോഗേശ്വരഃ കൃഷ്ണോ യത്ര പാര്ഥോ ധനുര്ധരഃ |
തത്ര ശ്രീര്വിജയോ ഭൂതിര്ധ്രുവാ നീതിര്മതിര്മമ || 78 ||
ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാര്ജുനസംവാദേമോക്ഷസംന്യാസയോഗോ നാമാഷ്ടാദശോഽധ്യായഃ
ഹരിഃ ഓം
